Gelegra / Gelagra / Gelegre / Kelegre / Kilifre / Gelekıra: Günümüzde Ankara İli Beypazarı İlçesi Kırbaşı Beldesinin Osmanlı Dönemindeki ismidir.Bilge Umar’a göre Kalli-Akra’dan gelme. Bu da “Güzel-Çıkıntı(Burun-Doruk)”
anlamındadır.
KIRBAŞI ANLAMI: Kırbaşı Beldesinin Osmanlı Dönemindeki adı Gelegra, Gelagra, Gelegre, Kelegre, Kilifre ve Gelekıra (4) olarak anılmaktadır.
KIRBAŞI YERLEŞİMİ: Kırbaşı Yerleşimi, Kırbaşı Kasabasının 1km güneyinde, kasabayı Kapullu Köyüne bağlayan yolun yanındadır.
Yerleşim Bilgileri: Sazakdamı Yerleşimini bir düz yerleşim yeri olarak nitelemek mümkündür. Yerleşim yerinde yapılan yüzey araştırmasında ele geçen seramik kırıntılarına göre Roma ve Bizans Döneminde iskân görmüş bir yerleşimdir. Kırbaşı Yerleşimi Koruma Kurulu Kararıyla 2011 yılında 3. Derece Arkeolojik SİT Alanı olarak tescillenmiştir.
TAHİRÜSTÜ YERLEŞİMİ: Tahirüstü Yerleşimi, Kırbaşı Kasabasının 1km doğusundadır.
Yerleşim Bilgileri: Tahirüstü Yerleşimini bir yamaç yerleşim yeri olarak nitelemek mümkündür. 700m. çapına sahip olan yerleşimi bir dere ikiye ayırmaktadır. Yerleşim yerinde yapılan yüzey araştırmasında ele geçen seramik kırıntılarına göre Roma ve Bizans Döneminde iskân görmüş bir yerleşimdir. Yüzeyde birçok seramik, tuğla ve cam parçaları tespit edilmiştir. Yerleşim yeri üzerinde yapılan tarım faaliyeti ve kaçak kazılar zarar vermektedir. Tahirüstü Yerleşimi Koruma Kurulu Kararıyla 2008 yılında 1. Derece Arkeolojik SİT Alanı olarak tescillenmiştir.
GELEGRA YERLEŞİMİ: Gelegra Yerleşimi, Kırbaşı Kasabasının yakınında bulunan ve Sayık Mevkii olarak anılan bir kayalık alandır.
Yerleşim Bilgileri: Gelegra Kırbaşı Beldesinin Antik Dönemdeki ve Kırbaşı adını almadan önceki ismidir. Ayrıca Gelare, Gelegıra isimleriyle de anılmaktadır. 500m2 büyüklüğe sahip yerleşimi bir yamaç yerleşim yeri olarak nitelemek mümkündür. Yerleşim yerinde yapılan yüzey araştırmasında ele geçen seramik ve tuğla kırıntılarına göre MÖ.1000 ve Roma Döneminde iskân görmüş bir yerleşimdir. Bu kayalık alanda 5adet 80x60cm ölçülerinde 10cm derinliğindeki çukurların işlik veya dinsel törenler için yapılmış olduğu düşünülmektedir. Bu yerleşim yerimiz de defineci terörüne maruz kalmaktadır. Gelegra Yerleşimi Koruma Kurulu Kararıyla 2002 yılında 1. Derece Arkeolojik SİT Alanı olarak tescillenmiştir
OHRUT MAĞARALARI: Kırbaşı Kasabasının batısında yer alan Ohrut Vadisinde yerleşim amacıyla kullanılan birçok mağara bulunmaktadır.
ŞAŞAF DEDE TÜRBESİ: Şaşaf Dede Türbesi, Kırbaşı Kasabası Vele’nin Ovasındadır.
Şaşaf Dede’nin kim olduğu konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Yığma taşlardan üstü örtülü bir türbedir. Harap durumdaki türbenin yeniden düzenlenmesi söz konusudur. Değişik dilekler ve şifa bulmak amacıyla ziyaret edilmektedir.
